O działaniach podejmowanych dla podniesienia jakości opieki okołoporodowej nad matką i dzieckiem w ramach Programu „Opolskie dla Rodziny” mówi lek. med. Marcin Pasternok – wojewódzki konsultant w dziedzinie perinatologii w Opolu.
Zacznijmy od wyjaśnienia pojęcia perinatologii. Czym zajmuje się ta dziedzina medycyny i co obejmuje?
Marcin Pasternok: Perinatologia, czyli medycyna matczyno-płodowa, to dziedzina medycyny zajmująca się opieką nad ciężarną matką i mającym się urodzić dzieckiem jeszcze w okresie płodowym. Celem tej opieki jest określenie najwłaściwszego sposobu prowadzenia ciąży, możliwości wykonania ratujących życie zabiegów chirurgicznych, jeszcze w łonie matki, w przypadku wykrycia podczas badań prenatalnych wady u płodu. Możliwość wykonywania małoinwazyjnych zabiegów w łonie matki pozwala na zminimalizowanie ryzyka ewentualnych komplikacji oraz uzyskanie satysfakcjonujących efektów leczenia. Wykrycie wad wrodzonych na wczesnym etapie ciąży daje szansę na postawienie trafnej diagnozy i ustalenie takiego leczenia, które przyniesie najlepsze rezultaty.
Zdiagnozowanie choroby przed porodem pozwala na opracowanie schematu postępowania, gdy dziecko już przyjdzie na świat. Lekarze są wtedy przygotowani na przykład na zoperowanie chorego dziecka zaraz po porodzie, co zwiększa jego szanse na wyzdrowienie. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest rozpoczęcie leczenia jeszcze w łonie matki – dotyczy to na przykład poważnych wad układu moczowego. Nie wszystkie wady rozwojowe płodu można jednak leczyć i w takich przypadkach diagnostyka prenatalna pozwala rodzicom oswoić się z myślą o obciążeniu wadą dziecka i przygotować się na jego narodziny, w tym zorganizować szczególnie wymagającą opiekę. Perinatologia łączy wiedzę z różnych dziedzin medycyny: położnictwa, neonatologii, genetyki, chirurgii, kardiologii dziecięcej oraz innych specjalizacji. Istotną część wiedzy perinatologicznej zajmuje diagnostyka i patologia schorzeń typowych dla kobiet ciężarnych i człowieka w okresie jego rozwoju płodowego oraz pierwszych chwil życia. Dzięki opiece perinatalnej poprawia się opieka zdrowotna nad matką, noworodkiem i małym dzieckiem oraz obniżają się wskaźniki umieralności okołoporodowej i noworodkowej.
Z każdym rokiem rośnie świadomość kobiet oraz osób z ich otoczenia w zakresie profilaktyki ginekologicznej w trakcie ciąży. Dlaczego wciąż tak istotna jest praca nad zwiększeniem wiedzy przyszłych rodziców z zakresu ciąży, porodu, połogu i opieki nad niemowlęciem, a także świadomości kobiet w zakresie konieczności fizycznego i psychicznego przygotowania się do porodu?
MP: Czas oczekiwania na dziecko, na jego narodziny, a potem poświęcony na opiekę nad nim, to czas niezwykły. Narodziny dziecka to wielka zmiana w trybie życia i dokonywanych wyborach, należy zatem odpowiednio się do nich przygotować. Takie projekty, jak ten realizowany na Opolszczyźnie, pozwalają przekazać prawdziwą i aktualną wiedzę.
Opieka medyczna nad matką i jej dzieckiem rozpoczyna się jeszcze przed zajściem w ciążę. Ważne jest, aby kobiety planujące ciążę zgłaszały się do ginekologa na tak zwaną wizytę przedkoncepcyjną. Dlaczego jest to tak ważne?
MP: Decyzja o macierzyństwie powinna być gruntownie przemyślana, najlepiej zaplanować ją już na rok przed poczęciem. Kobieta powinna udać się na wizytę kontrolną do ginekologa i powiadomić go o swoich planach. Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu można zwiększyć szansę zapłodnienia czy zmniejszyć ryzyko niepowodzenia. Zaleca się: kontrolną wizytę u ginekologa i stomatologa, właściwe odżywianie, kontrolę masy ciała, rezygnację z używek, aktywność fizyczną, przyjmowanie kwasu foliowego, szczepienia i zapewnienie odpowiedniego środowiska dla rozwoju ciąży. Oznacza to m.in.: unikanie stresu, odstawienie niektórych leków i stworzenie odpowiednich warunków pracy.
Nasz program zakłada wsparcie rodziców/opiekunów prawnych oczekujących na dziecko/wychowujących dziecko w ramach mobilnej opieki okołoporodowej, poprzez opiekę położnej wykraczającą poza zakres finansowania w ramach NFZ, np. do 20. tygodnia ciąży, oraz specjalistyczną, kompleksową opiekę nad kobietą po urodzeniu i dzieckiem do 6. miesiąca życia.
Czy pozyskiwanie wiedzy z zakresu przygotowania do porodu, macierzyństwa oraz znajomość praw wynikających ze standardów opieki okołoporodowej przekłada się na komfort i bezpieczeństwo ciężarnych?
MP: Na pewno świadomość kobiety, zrozumienie pewnych procesów zachodzących w organizmie powoduje, że czuje się ona znacznie bezpieczniej w ciąży, rozumie procesy zachodzące w jej ciele i może dzięki temu świadomie się przygotować do tego wyjątkowego czasu i zmian zachodzących w ciąży. Dzięki bardzo szybkiemu postępowi medycyny kobiety mają możliwość lepszego, bardziej świadomego przygotowania się zarówno do ciąży, jak i na przyjście na świat potomstwa.
Jedną z ważniejszych kwestii dla każdej kobiety ciężarnej oraz jej najbliższych jest wczesne wykrywanie wad wrodzonych i rozwojowych oraz uzyskanie specjalistycznego poradnictwa w tym zakresie. Jakiego typu badania można wykonać w ramach projektu realizowanego przez Kliniczne Centrum Ginekologii, Położnictwa i Neonatologii w Opolu? Jaka jest ich czułość?
MP: W ramach projektu realizowane są badania prenatalne, między 11. a 14. tygodniem ciąży, badanie USG, potocznie nazywane badaniem USG połówkowym, które odbywa się między 18. a 23. tygodniem ciąży. Jeśli chodzi o czułość w wykrywaniu zmian genetycznych w tym badaniu, między 11. a 14. tygodniem ciąży, kiedy wykonujemy badania biochemiczne i szczegółowe badanie USG, może ona wynosić aż do 95%. Wraz z zaawansowaniem ciąży czułość wykrywania wad genetycznych maleje, natomiast zwiększa się czułość przy wykrywaniu wad anatomicznych płodu.
Wiele mówi się o właściwym przygotowaniu kobiety oraz jej najbliższych do porodu. Jakie umiejętności, zarówno w obszarze fizycznym, jak i psychicznym są niezbędne, by zwiększyć poczucie bezpieczeństwa oraz kontroli bólu w trakcie porodu?
MP: Aby poród stał się doświadczeniem pozytywnym, warto się do niego przygotować. Właściwe przygotowanie zapewni ciężarnej i dziecku nie tylko bezpieczeństwo, ale też komfort i radość. Nastawienie kobiety ciężarnej do porodu jest niezwykle ważnym czynnikiem i ma realny wpływ na wiele jego aspektów, takich, jak: czas trwania porodu, tempo, odczuwanie bólu, konieczność zastosowania interwencji medycznych.
Nadrzędnym zagadnieniem w sprawowaniu opieki zdrowotnej nad kobietą w ciąży jest zapewnienie prawidłowego jej przebiegu oraz jak najwcześniejsza identyfikacja czynników ryzyka, umożliwiająca objęcie kobiety profilaktyczną opieką na każdym etapie. Działania zaplanowane w ramach programu, w tym ukierunkowane na edukację przyszłych rodziców w zakresie zachowań prozdrowotnych w okresie ciąży i porodu (w tym konsekwencji i ubocznych skutków cesarskiego cięcia), powinny przełożyć się na donoszenie ciąży oraz zwiększenie przeżywalności niemowląt. Udowodniono, że prawidłowa opieka medyczna nad kobietą przed ciążą, nad matką i dzieckiem podczas ciąży, porodu i po porodzie mają znaczący wpływ na przebieg procesów prokreacji, zmniejszenie częstości jej niepowodzeń oraz na prawidłowy rozwój dziecka i jego zdrowie.
W przypadku zaobserwowanych u dziecka nieprawidłowości w rozwoju kluczowe jest ich jak najszybsze wykrycie i zlikwidowanie bądź korygowanie. Niezwykle ważną rolę w tym procesie wczesnego wykrywania niepełnosprawności pełni rodzina dziecka. Jak projekt wspiera zaangażowanie opiekunów w proces leczenia i rehabilitacji dzieci z nieprawidłowościami w rozwoju?
MP: Monitorowanie rozwoju najmłodszych dzieci w celu wczesnego rozpoznania cech charakteryzujących opóźnienia rozwojowe jest kluczowym zadaniem opieki pediatrycznej. Wczesna identyfikacja dzieci z istniejącymi opóźnieniami rozwojowymi lub zagrożonych ich powstaniem pozwala na wczesną interwencję, która daje możliwość wyrównania wielu deficytów lub przynajmniej prowadzi do złagodzenia niekorzystnych objawów rozwojowych. Wiek osiągania przez dzieci kamieni milowych w połączeniu z badaniem pediatrycznym jest najczęściej stosowaną metodą oceny rozwoju dzieci. Szczegółowe poznanie idealnej sekwencji rozwoju dziecka w zakresie wszystkich sfer (sfera rozwoju ruchowego, sfera rozwoju ruchów precyzyjnych, sfera rozwoju umysłowego i socjalnego oraz sfera rozwoju mowy) pozwala osobie oceniającej sformułować ocenę rzeczywistego stopnia rozwoju danego dziecka.
Prawidłowy rozwój oraz zdrowie dziecka w dużej mierze zależy od zachowań prozdrowotnych jego rodziców zarówno przed, w trakcie ciąży, jak i po porodzie. Jakie działania rekomenduje wspomniany projekt w zakresie świadomego i prawidłowego pielęgnowania dziecka na każdym etapie jego rozwoju?
MP: Każda forma dodatkowej opieki oferowanej karmiącym kobietom w porównaniu z rutynową opieką medyczną niesie korzyści dla karmienia piersią, a zwłaszcza poprawia jego jakość, wydłużając okres wyłącznego karmienia piersią. Około 60% karmiących matek napotyka na różnego typu problemy laktacyjne oraz brak wiedzy na temat postępowania w laktacji pomimo edukacji przedporodowej.
W ramach mobilnej opieki okołoporodowej funkcjonuje mobilna poradnia laktacyjna. Brak profesjonalnej pomocy to prawdopodobnie jeden z głównych powodów krótkiego karmienia piersią wśród polskich matek – średnia jego długość to 4,8 miesiąca, podczas gdy dzieci powinny być karmione wyłącznie piersią przez 6 miesięcy. Doradca laktacyjny pomoże młodym matkom, gdy mają za mało lub za dużo pokarmu, dziecko nie potrafi prawidłowo chwycić brodawki i ssać, a pierś robi się twarda i boli, jak poradzić sobie z nawałem pokarmu, który może doprowadzić do zastoju lub nawet zapalenia piersi. Zbada piersi, sprawdzi stan brodawek i oceni prawidłowość pozycji, sposób przystawiania i efektywność ssania dziecka. Działania realizowane w ramach programu będą miały na celu poszerzenie wiedzy na temat ciąży fizjologicznej, możliwych powikłań oraz opieki nad noworodkiem i niemowlakiem, propagowanie dobrego rodzicielstwa i zachowań prozdrowotnych.
Czy według Pana nabycie kompleksowej wiedzy z zakresu przygotowania do porodu, macierzyństwa oraz praw wynikających ze standardów opieki okołoporodowej przekłada się na to, że kobiety są bardziej zadowolone z przebiegu porodu, a także czują się lepiej przygotowane do roli matki? Czy dzięki temu chętniej podejmą decyzję o kolejnej ciąży?
MP: Odpowiednia opieka nad kobietą w ciąży, połogu oraz jej małym dzieckiem daje poczucie bezpieczeństwa rodzinie, jak również zwiększa szanse na wczesne rozpoznanie wszelkich pojawiających się patologii, co umożliwia niezwłoczne skierowanie kobiet do odpowiedniego specjalisty. Opieka okołoporodowa stanowi bardzo ważny element działań na rzecz zdrowia całej populacji i wsparcia rodziny w celu odwrócenia trendu depopulacji. Zwiększenie dostępu do wysokiej jakości usług oraz szeroko rozumiana edukacja może zachęcić młodych rodziców do podjęcia decyzji o powiększeniu rodziny i wpłynie na bezpieczny przebieg ciąży. Poprawa poziomu zdrowia i zwiększenie równości w zdrowiu rozpoczyna się bowiem już w życiu płodowym i w okresie wczesnego rozwoju dziecka. Zwiększenie odsetka kobiet zadowolonych z przebiegu porodu sprawi, że będą dzięki temu zainteresowane kolejną ciążą.
Więcej informacji o świadczeniach udzielanych w Klinicznym Centrum i Partnera Projektu znajduje się na stronie: http://dlarodziny-ginekologia.opole.pl
