Alina Kowalczykiewicz-Kuta: Program opieki nad matką i dzieckiem to, z mojego punktu widzenia jako konsultanta wojewódzkiego, bardzo potrzebne i pożyteczne przedsięwzięcie dla całej populacji kobiet w ciąży i ich jeszcze nienarodzonych i nowo narodzonych dzieci. Jako neonatolodzy zajmujemy się noworodkiem, czyli dzieckiem do 30. doby życia. Neonatolog w tym programie działa na trzech poziomach. W okresie prenatalnym udzielamy rodzicom informacji na temat tego, jakie działania będą podejmowane w przypadku, gdy położnik rozpozna wadę rozwojową czy chorobę genetyczną. Wyjaśniamy, co będziemy robić po urodzeniu się dziecka. Kolejną rolą neonatologów jest edukacja. Dotyczy ona opieki nad dzieckiem między innymi w zakresie: żywienia, szczepień, pielęgnacji czy podaży witamin. Trzecia kwestia to ocena rozwoju psychoruchowego dziecka do 2. roku życia. Tutaj neonatologa wspiera cały sztab wykwalifikowanych specjalistów: położna, psycholog, fizjoterapeuta, neurologopeda, dietetyk. W ramach programu patrzymy na rozwój dziecka holistycznie.

Zacznijmy więc od tej pierwszej kwestii. Na czym dokładnie polega rola neonatologa w okresie ciąży pacjentki?

AKK: Program opieki nad matką i dzieckiem jest programem przesiewowym m.in. dla kobiet w ciąży. Kobieta może przyjść i w ramach porady sprawdzić, czy jej ciąża rozwija się prawidłowo. Położnicy oceniają płód i jego dobrostan, sprawdzają, czy nie ma wady rozwojowej, czy nie ma przesłanek świadczących o zespole genetycznym. Można powiedzieć, że dzięki programowi płód zostaje bardzo dobrze przebadany. Z punktu widzenia neonatologa, jeśli, idąc do porodu, zna on diagnozę u kobiety ciężarnej i jej dziecka, może lepiej i z pełną aktualną wiedzą zareagować, wprowadzając adekwatny sposób postępowania z noworodkiem po urodzeniu. Dotyczy to nie tylko sytuacji, w których zostaje wykryta wada rozwojowa dziecka, ale także tych, kiedy ciąża i płód rozwijają się prawidłowo.

Załóżmy, że kobieta w ciąży dowiaduje się w takim badaniu przesiewowym, że płód ma wady rozwojowe. Na jaką pomoc może liczyć w ramach udziału w programie?

AKK: W ramach projektu udało się wypracować coś, co wydaje mi się fenomenem na skalę szerszą, nie tylko ogólnokrajową, ale nawet europejską. W momencie, gdy w wyniku prenatalnych badań „projektowych” zostanie rozpoznana na przykład wada układu moczowego czy wada serca u płodu, to rodzic może zasięgnąć opinii neonatologa, który wyjaśni, jakie będzie postępowanie lekarzy neonatologów z dzieckiem zaraz po urodzeniu i w pierwszych dniach życia. Możemy dokładnie powiedzieć rodzicom, jakie będą nasze działania medyczne, by uratować dziecko czy na przykład przygotować do operacji. To bardzo cenny element tego programu. Dla rodziców uzyskanie informacji diagnostyczno-terapeutycznej jest bardzo ważne. Takiego wsparcia nie otrzymają nigdzie indziej. Zazwyczaj kobiety w ciąży, które dowiadują się o istniejącej nieprawidłowości czy wrodzonej wadzie płodu, otrzymując wynik prenatalnego podejrzenia lub postawionego już rozpoznania, nie wiedzą, co dalej, co mają zrobić, co będzie czekało ich dziecko po urodzeniu. Poradnictwo neonatologiczne w tym projekcie umożliwia właśnie indywidualne, dokładne przekazanie wiedzy przyszłym rodzicom, na czym polega wada płodu, jakie będzie postępowanie lekarzy po urodzeniu w zakresie diagnostyki i terapii czy ewentualnego transportu do ośrodka chirurgicznego.

Porady neonatologa zasięgnąć może nie tylko kobieta w ciąży, ale i rodzice narodzonych już dzieci. Jak w tym przypadku wygląda wsparcie?

AKK: Tak, to prawda. Można stwierdzić, że druga część opieki nad matką i dzieckiem w tym projekcie polega na szeroko pojętej profilaktyce najwcześniejszego okresu życia. Podstawowe przygotowanie rodziców do opieki nad dzieckiem następuje w szkołach rodzenia. W ramach programu można wziąć udział w takiej mobilnej szkole rodzenia. Ale rodzice mogą również zwrócić się do neonatologa z pytaniem o żywienie, pielęgnację, szczepienia czy inne nurtujące ich kwestie. Wiele z tych informacji kobiety, które rodzą w Klinicznym Centrum Ginekologii i Położnictwa w Opolu, otrzymują już na oddziale od położnych. W ramach projektu młode mamy już na oddziale neonatologicznym mogą nauczyć się, jak należy przeprowadzić pierwszą pomoc przedmedyczną u noworodka. Mogą również pogłębić swoją wiedzę w poradni na ćwiczeniach z zakresu resuscytacji krążeniowo-oddechowej, między innymi dowiedzieć się, jak powinno się postępować przy bezdechu czy przy zakrztuszeniu się pokarmem. Wachlarz informacji, jakie można uzyskać, jest naprawdę szeroki. W ramach projektu na dziecko i matkę patrzymy całościowo. To ważne, bo jak wspomniałam, pierwsze 1000 dni życia, na które składają się 9 miesięcy ciąży oraz pierwsze 2 lata życia dziecka, to okres, który rzutuje na całą przyszłość człowieka.

Rodzice wracają z noworodkiem do domu. Kiedy warto skonsultować się z neonatologiem, aby sprawdzić, czy dziecko prawidłowo się rozwija?

AKK: Ocena rozwoju dziecka to kolejna część spojrzenia na dziecko w ramach projektu. W 2. lub 3. miesiącu życia dziecka polecałabym pierwszą wizytę u neonatologa, aby dowiedzieć się, czy w rozwoju fizykalnym czy psychoruchowym dziecka nie ma nieprawidłowości. Często w tym czasie mają wątpliwości rodzice, którym zwracają uwagę osoby, które rzadziej widują dziecko. Na przykład babcia, która odwiedza dziecko, zauważa, że niemowlę nie leży na brzuszku, lub położna w ramach wizyty patronażowej dostrzega coś niepokojącego.

Na jakie kwestie powinni zwracać uwagę rodzice takich maluszków? Co może ich zaniepokoić?

AKK: Symptomy niepokojące mogą się pojawić zarówno w 3., jak i np. 9. miesiącu życia. Najczęstszymi objawami, które rodzic sam może zaobserwować w pierwszych trzech miesiącach życia, są: asymetria ułożeniowa ciała, preferowanie do układania głowy przez dziecko w jedną stronę, niechęć dziecka do leżenia na brzuchu, brak reakcji na kontakt z bliskimi, brak uśmiechania się czy wydawania dźwięków. Warto podkreślić, że w I edycji programu zdiagnozowaliśmy dziecko z niedosłuchem – oczywiście po skierowaniu na specjalistyczne badania audiologiczne. Rodzice nie zwrócili na to uwagi.

Czy do programu warto zgłosić się tylko wówczas, gdy zauważymy jakieś nieprawidłowości? Co, jeśli dziecko według naszej wiedzy rozwija się prawidłowo? Czy ze zdrowym dzieckiem można skorzystać z oferty programu?

AKK: Do udziału w programie nie musi być żadnych wskazań. To jest bardzo ważne. Każdy rodzic może przyjść i sprawdzić, czy dziecko jest zdrowe i prawidłowo się rozwija. Neonatolog ocenia, czy maluch prawidłowo przybiera na masie ciała, czy rośnie, czy ma prawidłowo rozszerzaną dietę. Rodzice uzyskują też informację na temat rozwoju psychoruchowego. W tym programie rodzic może wybrać albo można mu zaproponować różne narzędzia badawcze, które są wystandaryzowanymi metodami oceny rozwoju na całym świecie, a są ujęte w tym programie. Rodzice wychodzą z wynikiem oceny rozwoju dziecka. Dowiadują się, czy dziecko w określonej sferze rozwojowej w danym miesiącu ma prawidłowe parametry, czy na podstawie badania zauważamy zaburzenia rozwojowe i na co należy zwrócić uwagę w kolejnych miesiącach życia. Proszę pamiętać, że specjaliści w programie, o którym mówimy, spełniają rolę wspierającą dla matki i wspólnie przekazują wskazówki do dalszego postępowania z niemowlęciem w zależności od potrzeb: jeśli mama ma problem z techniką karmienia dziecka – wymaga pomocy neurologopedy, gdy dziecko wykazuje nieprawidłowości motoryczne – niezbędny jest fizjoterapeuta, gdy maluch ma zaburzenia integracji sensorycznej, to konieczna jest pomoc psychologa. W programie pracuje zespół specjalistów, którzy oferują i wykorzystują do oceny rozwoju dziecka różne narzędzia badawcze, między innymi: kamienie milowe, skalę Bayleya, skalę Brazeltona, badanie w kierunku zaburzeń rozwoju sensomotorycznego czy Monachijską Funkcjonalną Diagnostykę Rozwojową.

To niesamowite przedsięwzięcie nie tylko profilaktyczne i medyczne, ale także organizacyjne. Jak wygląda zapisywanie się na wizytę w ramach programu?

AKK: Wystarczy, że rodzice zadzwonią i umówią się na konkretny termin. Nie potrzeba skierowania. Rodzice sami mogą wybrać rodzaj porady, w czasie której chcieliby skonsultować główny problem czy ocenić rozwój swojego dziecka. Możemy też telefonicznie im doradzić, na jaką konsultację w pierwszej kolejności się zapisać. Rodzice mają prawo skorzystać ze wszystkich oferowanych w ramach programu możliwości. Ważne jest także, że specjaliści uczestniczący w programie mają czas dla dzieci i ich mam, nie ma tu pośpiechu. To naprawdę znakomity pod względem edukacyjnym i medycznym program.

Pełny zakres udzielanych świadczeń znajdziecie na naszej stronie dedykowanej programowi Opolskie dla Rodziny.